W polskim prawie istnieje możliwość przepisania spadku wybranym członkom rodziny lub nawet osobom spoza rodzin. Nie oznacza to jednak, że można całkowicie pominąć najbliższą rodzinę, przysługuje im bowiem prawo do zachowku. Przeczytaj artykuł i dowiedz się, na czym w praktyce polega ta instytucja prawa spadkowego.

Czym jest zachowek?

Zachowek to forma ochrony interesów osób najbliższych spadkodawcy przed całkowitym pominięciem ich w testamencie.

Możesz się o niego ubiegać, jeśli nie zostałeś uwzględniony w testamencie lub otrzymałeś mniejszy udział, niż wynikałoby to z dziedziczenia ustawowego. W takiej sytuacji masz prawo domagać się wypłaty określonej kwoty pieniężnej od osób, które zostały powołane do spadku w testamencie. Spadkobiercy będą musieli zapłacić zachowek solidarnie. Oznacza to, że możesz dochodzić całej należności od jednego z nich lub od wszystkich wspólnie.

Kto ma prawo do zachowku?

Zgodnie z art. 991 Kodeksu cywilnego zachowek przysługuje:

• 1. Zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach – połowa wartości tego udziału (zachowek).
• 2. Jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, bądź w postaci świadczenia od fundacji rodzinnej lub mienia w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia.

Jak obliczyć wysokość zachowku?

Wysokość zachowku jest ustalana na podstawie przepisów Kodeksu cywilnego. Procedura ta składa się z kilku etapów.

1. Najpierw należy określić, jaki udział w spadku przypadłby osobie uprawnionej, gdyby dziedziczenie odbywało się na zasadach ustawowych, czyli bez testamentu, który ją wykluczył.
2. Następnie uwzględnia się sytuację życiową tej osoby: osobom małoletnim oraz trwale niezdolnym do pracy przysługuje zachowek w wysokości 2/3 wartości ich udziału spadkowego, który otrzymałyby przy dziedziczeniu ustawowym. W pozostałych przypadkach zachowek wynosi połowę wartości tego udziału.
3. Kolejnym krokiem jest ustalenie tzw. substratu zachowku, czyli czystej wartości spadku powiększonej o darowizny i zapisy windykacyjne dokonane przez spadkodawcę. W tym celu od aktywów odejmuje się pasywa, czyli długi spadkowe. Po ustaleniu substratu wystarczy pomnożyć go przez odpowiednią część ułamkową przypadającą danej osobie.

Przykład:

Załóżmy, że spadkodawca miał troje dzieci, a wartość substratu zachowku wynosi 600 000 zł. Udział każdego dziecka przy dziedziczeniu ustawowym to 1/3 majątku, czyli 200 000 zł.

• Jeśli dziecko jest pełnoletnie i zdolne do pracy, jego zachowek wyniesie połowę udziału, czyli 100 000 zł (1/2 × 1/3 × 600 000 zł).
• Jeśli dziecko jest małoletnie lub trwale niezdolne do pracy, zachowek będzie wynosił 2/3 udziału, czyli 133 333 zł (2/3 × 1/3 × 600 000 zł).

W przypadku wnuków, prawo do zachowku przysługuje im jedynie wtedy, gdy ich rodzice (dzieci spadkodawcy) już nie żyją. Wtedy wnuki dziedziczą udział po rodzicach i zachowek oblicza się od tego udziału, dzieląc go dalej proporcjonalnie między nich.

Kiedy nie przysługuje zachowek?

Prawo do zachowku nie przysługuje wszystkim potencjalnym spadkobiercom. Istnieją pewne ograniczenia w zakresie możliwości domagania się tej ochrony:

• Zachowek nie jest liczony od zapisów zwykłych ani od poleceń testamentowych, ponieważ są to osobne dyspozycje spadkodawcy, które nie zmieniają udziałów spadkowych, a zachowek oblicza się właśnie na podstawie tych udziałów.
• Osoby, które zostały wydziedziczone, czyli świadomie pozbawione prawa do zachowku przez spadkodawcę z ważnych powodów określonych w Kodeksie cywilnym, tracą prawo do tego świadczenia.
• Jeśli ustawowy spadkobierca zrzekł się dziedziczenia formalnie przed śmiercią spadkodawcy albo odrzucił spadek po jego śmierci, również nie ma prawa do zachowku, ponieważ zrezygnował z udziału w masie spadkowej.

Zachowek nie przysługuje też, jeżeli uprawniony do niego otrzymał od spadkodawcy odpowiednie świadczenia za życia, które należy doliczyć do wartości spadku, np. darowizny. W takich przypadkach zachowek może zostać odpowiednio zmniejszony lub nawet uznany za w całości spełniony.

Jak ubiegać się o zachowek?

Aby ubiegać się o zachowek, należy wystąpić z roszczeniem wobec spadkobiercy testamentowego. Najlepiej w formie pisemnego wezwania do zapłaty. Jeśli próba polubownego rozwiązania sprawy okaże się nieskuteczna, konieczne może być skierowanie sprawy do sądu.

Potrzebujesz wsparcia w dochodzeniu zachowku lub chcesz sprawdzić, czy Ci on przysługuje? Skontaktuj się z Kancelarią Adwokacką Dariusza Lubińskiego! Zadbamy o Twoje interesy na każdym etapie postępowania – od analizy sprawy, przez negocjacje, aż po reprezentację przed sądem.