Każdego dnia zawieramy różne umowy dotyczące zakupu usług lub produktów. Coraz częściej podpisujemy je także online, bez dokładnego zapoznania się z treścią. Jest to duży błąd, ponieważ niektóre dokumenty mogą zawierać niedozwolone klauzule, naruszające prawa konsumenta. Jakie zapisy są zakazane i z czego to wynika?
Niedozwolone klauzule umowne – co to jest?
Niedozwolone klauzule umowne, zwane też abuzywnymi, to:
- postanowienia niezgodne z przepisami prawa konsumenckiego,
- nieuczciwe wobec drugiej strony umowy,
- często również nieustalone indywidualnie z klientem.
Niepożądane zapisy występują wyłącznie w przypadku umów zawieranych między przedsiębiorcą a konsumentem. Dotyczą przede wszystkim gotowych wzorów, czyli tzw. umów adhezyjnych, w których jedna ze stron (najczęściej przedsiębiorca) narzuca warunki bez możliwości ich negocjacji. Konsument może jedynie zaakceptować umowę lub jej nie podpisywać. Jeśli zależy mu na danym produkcie bądź usłudze, może zgodzić się na niekorzystne warunki przedstawione w kontrakcie.
Klauzule abuzywne prowadzą do rażącego naruszenia interesów konsumenta, ograniczając jego prawa lub nakładając nieuzasadnione obowiązki. Ich obecność ma istotny wpływ na ważność i skuteczność umów.
Klauzule abuzywne w umowach – jakie zapisy są niedozwolone?
Najczęściej stosowane klauzule abuzywne zostały opisane w Art. 385(3). Kodeksu cywilnego. Jednak lista ta nie jest pełna, ponieważ na chwilę obecną nie istnieje wyczerpujący spis niedozwolonych zapisów umownych. W przypadkach, które nie zostały ujęte w przepisach, a wzbudzają wątpliwości natury prawnej, decyzję o uznaniu zapisu za abuzywny podejmuje sąd.
Postanowienia uznawane za sprzeczne z zasadami współżycia społecznego
- Wyłączenie lub ograniczenie odpowiedzialności względem konsumenta za szkody na osobie, np. w umowie o świadczenie usług transportowych, gdzie firma przewozowa wyłącza odpowiedzialność za uszkodzenie ciała pasażera w wyniku wypadku.
- Wyłączenie lub istotne ograniczenie odpowiedzialności względem konsumenta za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania – np. gdy w umowie o budowę domu, wykonawca zwalnia się z odpowiedzialności za opóźnienia w realizacji projektu.
- Postanowienia, z którymi konsument nie miał możliwości zapoznać się przed zawarciem umowy – np. w umowie o świadczenie usług internetowych, gdzie regulamin dostępny jest tylko po podpisaniu umowy, a nie przed jej zawarciem.
- Uzależnianie zawarcia, treści lub wykonania umowy od zawarcia innej umowy, niemającej bezpośredniego związku z umową zawierającą oceniane postanowienie – np. w umowie sprzedaży sprzętu AGD, gdzie konsument musi zawrzeć dodatkową umowę o ubezpieczenie urządzenia, aby sfinalizować zakup.
- Uprawnienie kontrahenta konsumenta do jednostronnej zmiany umowy bez ważnej przyczyny wskazanej w tej umowie – np. w umowie najmu mieszkania, gdzie wynajmujący może zmienić wysokość czynszu bez żadnej uzasadnionej przyczyny.
- Nakładanie wyłącznie na konsumenta obowiązku zapłaty ustalonej sumy na wypadek rezygnacji z zawarcia lub wykonania umowy – np. w umowie na wykonanie usługi kosmetycznej, gdzie konsument musi zapłacić całość kwoty za usługę, nawet jeśli zrezygnuje z wizyty.
Jakie są konsekwencje niedozwolonych klauzul umownych?
Niedozwolone klauzule umowne często prowadzą do nieuczciwych praktyk, takich jak ukryte opłaty czy ograniczenie odpowiedzialności przedsiębiorcy za jakość świadczonych usług. Jeśli umowa, którą podpisałeś, zawiera klauzule abuzywne, masz prawo do ich zakwestionowania. Zgodnie z Art. 385(1). Kodeksu cywilnego:
- 1. Postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny.
Oznacza to, że konsument nie może podważyć całej umowy, a jedynie zapisy, które zawierają niedozwolone klauzule. W takim przypadku sąd może uznać te zapisy za nieważne, a umowa pozostaje w mocy w pozostałej części.
Przedsiębiorca nie może również powoływać się na takie zapisy, a jeżeli w wyniku ich stosowania konsument poniósł jakiekolwiek straty, może on domagać się ich naprawienia lub zwrotu. Ponadto przedsiębiorca może zostać zobowiązany do zmiany klauzul w swoich wzorcach umownych, aby były zgodne z obowiązującymi przepisami prawa.
Jak postępować, gdy umowa zawiera niedozwolone klauzule?
Jeśli podejrzewasz, że Twoja umowa zawiera niedozwoloną klauzulę, powinieneś od razu podjąć odpowiednie działania, aby zapobiec niekorzystnym skutkom prawnym. Pierwszym krokiem jest dokładne zapoznanie się z treścią umowy i zidentyfikowanie ewentualnych niedozwolonych postanowień. Następnie możesz zgłosić sprawę do Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (UOKiK), który ma uprawnienia do interweniowania w przypadku stosowania klauzul abuzywnych.
Jeśli zależy Ci na czasie, warto skonsultować się z doświadczonym prawnikiem. Eksperci z naszej kancelarii przeanalizują umowę i ocenią, czy rzeczywiście masz do czynienia z niedozwoloną klauzulą, oraz doradzą, jak najlepiej rozwiązać sprawę. Profesjonalna pomoc może obejmować również sporządzenie niezbędnych pism i reprezentację prawną w sporze z przedsiębiorcą.
Podejrzewasz, że Twoja umowa zawiera niedozwoloną klauzulę? Nie zwlekaj – skontaktuj się z nami już dziś, aby uzyskać rzetelną poradę prawną i skuteczną pomoc w rozwiązaniu problemu